mgr Sylwia Kupis
mgr Joanna Strójwąs
„Magiczne poranki z Panem Języczkiem”
„Stymulowanie rozwoju mowy dzieci
w wieku przedszkolnym poprzez
wykorzystanie zabaw i bajek logopedycznych”
Opis innowacji
I. Wstęp
II. Opis zasad innowacji
1. Zakres innowacji
2. Motywacja wprowadzenia innowacji i oczekiwania z nią związane.
3. Cechy innowacji
4. Cel ogólny
5. Cele szczegółowe
6. Przewidywane efekty
III. Metody i formy pracy
IV. Charakterystyka ćwiczeń usprawniających mowę dziecka
V. Ewaluacja
VI. Bibliografia
I. Wstęp
Mowa w dużej mierze wpływa na całokształt rozwoju dziecka. Daje możliwość precyzyjnej komunikacji, stanowi narzędzie w zdobywaniu informacji, pozwala na wyrażanie swoich myśli, własnych opinii i uczuć. Jest ona atutem w nawiązywaniu kontaktów społecznych. Rozwój mowy jest uwarunkowany genetycznie, zależy od wrodzonych właściwości organizmu człowieka, ale możliwy jest jedynie w kontakcie ze środowiskiem społecznym, z innymi ludźmi. Słowem jest to proces, w którym współgrają czynniki biologiczne i społeczne. Według Leona Kaczmarka w rozwoju mowy wyodrębnia się cztery okresy ( w nawiasach podano lata ramowo):
➢ Okres melodii (0 – 1)
➢ Okres wyrazu (1 – 2)
➢ Okres zdania (2 – 3)
➢ Okres swoistej mowy dziecięcej (3 – 7)
Okres swoistej mowy dziecięcej przypada na wiek przedszkolny. Wymowę dziecka wstępującego do przedszkola charakteryzuje już duża umiejętność odtwarzania wszystkich elementów słowa. Dziecko potrafi się już porozumieć z dorosłym, chociaż mowa jego nie jest ukształtowana pod względem dźwiękowym. Dziecko 3-letnie powinno już wymawiać wszystkie samogłoski, tak ustne, jak i nosowe (a, o, e, u, i, y, ą, ę), chociaż w mowie jego mogą występować odstępstwa, np. zamiana samogłosek: a=o, e=a, i=y. Jest to związane
z niewykształconą sprawnością narządów artykulacyjnych. Powinno również wymawiać spółgłoski wargowe: twarde i zmiękczone (m, mi, b, bi, p, pi), wargowo- zębowe: twarde i zmiękczone (f, fi, w, wi), środkowojęzykowe (ś, ć, ź, dź, ń), tylnojęzykowe twarde i zmiękczone (k, g, ki, gi), szczelinowe (ch), przedniojęzykowo- zębowe (t, d, n), przedniojęzykowo- dziąsłowe (l, li), spółgłoski (j, ł). W wieku tym mogą się już pojawiać głoski przedniojęzykowo- -zębowe (s, c, z, dz), a czasem przedniojęzykowo- dziąsłowe (sz, , cz, d ). Uogólniając, mowę dziecka 3-letniego cechuje zmiękczanie głosek- s, z, c, dz, sz, , cz, d są często wymawiane jak ś, ź, ć, dź; r może być wymawiane jak j lub ł, zamiast f występuje ch i odwrotnie. Wymowa dziecka 4-letniego będzie się różniła pod względem dźwiękowym. Utrwalają się takie głoski jak: s, z, c, dz. Dziecko nie powinno wymawiać ich ju jak: ś, ź, ć, dź. Pojawia się głoska r, choć jej opóźnienie nie powinno jeszcze niepokoić. Głoski sz, , cz, d dziecko jeszcze zamienia na s, z, c, dz lub ś, ź, ć, dź. Mowa dziecka 5-letniego jest już w zasadzie zrozumiała. Głoski sz, , cz, d zaczynają się ustalać. Dziecko potrafi je poprawnie powtórzyć, choć w mowie potocznej mogą być jeszcze wymawiane jak s, z, c dz. Głoska r powinna być już wymawiana, ale często pojawia się dopiero w tym okresie. U 6-latków mowa powinna być już opanowana pod względem dźwiękowym. Dużo dzieci ma jednak nadal problem z opanowaniem wymowy głosek sz, , cz, d , r. Zdarzają się kłopoty z wymową grup spółgłoskowych, zwłaszcza w śródgłosie wyrazu. Przedstawiony rozwój mowy postępuje równolegle z rozwojem motoryki narządów artykulacyjnych. Mówienie jest sprawnością, której trzeba się nauczyć. Jest to możliwe dzięki sukcesywnemu dojrzewaniu różnych organów mowy. Od najmłodszych lat dziecko ćwiczy narządy artykulacyjne poprzez czynności ssania, połykania, żucia. Najtrudniejsze głoski wymagają dodatkowych ruchów precyzyjnych, np. uniesienia języka za dziąsła przy sz, , cz, dź, wytworzenia szczeliny przy wymowie głosek przedniojęzykowych- zębowych albo szybkich ruchów wibracyjnych niezbędnych do wytworzenia r. W najwcześniejszych okresach życia sama natura zapewnia rozwój sprawności aparatu mowy poprzez takie czynności, jak ssanie, żucie itp. W późniejszych okresach trening ten jest kontynuowany przez samą czynność mówienia. Gdy czynność ta jest zaniżona lub niedbała zakres sprawnościowy mowy poprzestanie na minimum. Potrzebny jest wówczas duży trening oparty na ćwiczeniach artykulacyjnych. Mowa w dużej mierze wpływa na ogólny rozwój dziecka, jego osiągnięcia szkolne. Stanowi narzędzie w zdobywaniu informacji, pozwala na wyrażanie swoich myśli, opinii, odczuć. Rozwój społeczny jest również ściśle uzależniony od rozwoju mowy. Częste kontakty dziecka z otoczeniem przyspieszają en rozwój – wzbogacając słownictwo, ucząc prawidłowego stosowania zasad gramatycznych, właściwego posługiwania się melodią, akcentem i rytmem mowy. Wszelkie zaniedbania środowiskowe, brak wzorców do naśladowania lub istnienie nieprawidłowych wzorców mowy skutkuje opóźnieniem rozwoju mowy lub pojawieniem się zaburzeń mowy. Ogromną rolę w procesie kształtowania mowy dziecka odgrywają rodzice i najbliższe otoczenie - to oni są jego pierwszymi nauczycielami mowy poprzez wspólne zabawy, czytanie książeczek, ich opowiadanie, śpiewanie piosenek. Istotne znaczenie w zakresie wspomagania i rozwoju mowy ma także działanie nauczyciela pracującego z dzieckiem w przedszkolu, gdzie zabawa stanowi dominujący sposób nauki. Jest kluczem do poznawania nowych słów, ćwiczy oddech, głos, słuch i wymowę. Doskonali formy gramatyczne uwzględniając przy tym akcent, melodię i rytm mowy. Poprzez zabawę możemy stymulować rozwój wszystkich funkcji, od których zależy prawidłowy rozwój mowy. Wiek przedszkolny jest najważniejszymi decydującym okresem w rozwoju mowy którego nie można zaprzepaścić.
Wyniki badań pedagogicznych, a także nasze własne obserwacje dowodzą, że rozwój mowy dzieci w wieku przedszkolnym jest bardzo zróżnicowany, u wielu dzieci występują oprócz wad wymowy, opóźniony rozwój wymowy lub niechęć do mówienia, zaburzenia słuchu fonematycznego, analizy i syntezy słuchowej. Występowanie tych zaburzeń ma istotny wpływ na przebieg procesu nauczania w okresie wczesnoszkolnym. Za słuszne uważamy więc wprowadzenie dodatkowych zabaw, zajęć, ćwiczeń mających na celu rozbudzanie aktywności słownej dzieci, wpływających na rozwój mowy dziecka. Wczesne rozpoczęcie usprawniania mowy oraz korygowanie wszelkich zaburzeń mogą wyrównać defekty rozwojowe. Przedszkole przygotowuje dzieci do podjęcia nauki w szkole. Intensywne działania nauczycieli, zmierzające ku osiągnięciu przez dziecko dojrzałości szkolnej, powinny dotyczyć szczególnej opieki ostatniej fazy kształtowania się mowy dziecka, tak aby była ona już dojrzałą, gdy dziecko przekroczy próg szkoły. Dzieci niechętnie ćwiczą swoją wymowę w tradycyjny sposób. Znajdujące się w innowacji zajęcia, ćwiczenia mają charakter zabawy. Nauka poprawnej wymowy nie musi być monotonna. Może zamienić się w wesołą i ciekawą przygodę.
II. Opis zasad innowacji.
1.Zakres innowacji.
Innowacja obejmie dzieci 4 i 5-letnie uczęszczające do Przedszkola Samorządowego Nr 9 w Kielcach (grypa IV).Materiał będzie realizowany przez autorki jako cykl zajęć porannych prowadzonych systematycznie minimum raz w tygodniu. Zajęcia będą skorelowane z treściami edukacyjnymi w ramach podstawy programowej, poszerzając je o treści zawarte w innowacji.
2.Okres innowacji:
styczeń – maj 2019 r.
3.Sposób dokumentowania:
W dzienniku grupy – wpisy zajęć innowacyjnych z cyklu „ Magiczne poranki z Panem Języczkiem”
4. Motywacja wprowadzenia innowacji i oczekiwania z nią związane.
Umiejętność poprawnego mówienia jest szczególnie ważna. Coraz większą rolę odgrywają środki przekazu opierające się na słowie mówionym. Rodzice często zastanawiają się czy ich dziecko mówi poprawnie, czy rozwój mowy przebiega prawidłowo, czy te może jest opóźniony lub zaburzony. Z badań przesiewowych prowadzonych co roku w przedszkolu wynika, że coraz więcej dzieci potrzebuje pomocy logopedycznej. W grupie dzieci 4,5 letnich (grupa IV) objętych zajęciami innowacyjnymi, po badaniach przesiewowych przeprowadzonych przez logopedę oraz nauczycieli pracujących w grupie wynika, iż istnieje duża liczba dzieci ze wskazaniem do intensywnych ćwiczeń logopedycznych. Ponadto z obserwacji poczynionych w grupie wynika, iż wiele dzieci niechętnie wypowiada się podczas zajęć grupowych, przejawia lęk przed wypowiedzią w większym gronie i nie potrafi pokonać bariery psychicznej związanej z tym lękiem. W związku z powyższym istnieje pilna potrzeba intensywnej, systematycznej pracy, ukierunkowanej na doskonalenie i korygowanie mowy dzieci. Innowacja ta wychodzi więc naprzeciw żywotnym problemom zdiagnozowanym w grupie IV, a jednocześnie realizowane są potrzeby całej naszej placówki. Zajęcia te nie zastąpią terapii logopedycznej dzieciom, które nie osiągnęły normy językowej. Będą one stymulowały językowe umiejętności dzieci i zdaniem autorek taka profilaktyka jest skutecznym i prawidłowym sposobem w kształtowaniu mowy małego dziecka.
5. Cechy innowacji:
➢ Systematyczność i celowość podejmowanych działań
➢ Zintegrowanie innowacji z realizacją zadań wynikających z planu pracy
dydaktyczno- wychowawczej
➢ Opracowanie zestawu scenariuszy do ćwiczeń i zabaw dla dzieci
6. Cel ogólny:
Stymulowanie rozwoju mowy i języka, tak aby dzieci osiągnęły:
➢ Sprawność strony artykulacyjnej, gramatycznej i leksykalnej mowy
➢ Umiejętność sprawnego komunikowania się z rówieśnikami i dorosłymi z bliższego i dalszego otoczenia
➢ Umiejętność komunikowania o swoich potrzebach i stanach emocjonalnych
➢ Profilaktyka logopedyczna dzieci w wieku przedszkolnym
7. Cele szczegółowe:
➢ Wspomaganie rozwoju dziecka
➢ Wyrobienie właściwych nawyków mowy jak: oddech, zamykanie ust, przełykanie śliny
➢ Usprawnienie motoryki narządów artykulacyjnych oraz ich właściwa koordynacja
➢ Tworzenie sytuacji sprzyjających spontanicznemu wypowiadaniu się
➢ Zachęcanie dziecka do udziału w rozmowie kierowanej, tematycznej
➢ Wzbogacenie słownictwa
➢ Przezwyciężanie trudności artykulacyjnych
➢ Polepszenie funkcjonowania społecznego wychowanka
➢ Zdobycie nowych doświadczeń werbalnych
➢ Wywołanie prawidłowej artykulacji głosek
➢ Utrwalenie prawidłowej wymowy głosek
➢ Skupianie uwagi i współpraca z osobą ćwiczącą
➢ Zaangażowanie rodziców do świadomej współpracy nad rozwojem i kształtowaniem prawidłowej mowy dziecka
8. Przewidywane efekty:
Dziecko:
➢ Usprawni motorykę narządów artykulacyjnych
➢ Wzbogaci słownictwo
➢ Zdobędzie nowe doświadczenia werbalne
➢ Utrwali prawidłową wymowę głosek
➢ Sprawnie komunikuje się z otoczeniem i nie przejawia logofobii (lęku przed mówieniem)
➢ Wyrówna szanse edukacyjne
Rodzice:
➢ Poszerzą wiedzę w zakresie profilaktyki logopedycznej
➢ Podejmą współpracę z nauczycielami i specjalistami w zakresie realizacji działań profilaktyczno- terapeutycznych
III. Metody i formy pracy
Realizację zamierzonych celów umożliwi stosowanie odpowiednich metod i form nauczania
Metody:
-wspierające rozwój dziecka,
-stymulujące rozwój dziecka,
-słowne: instrukcje, objaśnienia, rozmowa,
-percepcyjne: obserwacja , pokaz,
-czynne: samodzielnych doświadczeń, zadań stawianych do wykonania,
-twórcze.
Formy:
-praca z całą grupą
-praca w zespołach
IV. Charakterystyka ćwiczeń usprawniających mowę dziecka
Podstawowym środowiskiem kształtowania myślenia i mowy dziecka jest rodzina Jednak nie każda rodzina dobrze pełni swoja rolę. Przedszkole mimo tego, że nie stwarza tak dogodnych warunków indywidualnej opieki nad wymową dziecka, to jednak góruje nad nią pod innymi względami. Wielkim atutem przedszkola jest świadomy program działania, stwarzanie zamierzonych sytuacji do słuchania prawidłowej i bogatej mowy, do zadawania pytań, udzielania odpowiedzi, a także korygowania błędów i wad. Dziecko przyswaja sobie system językowy działając w świecie. Proces ten jest ściśle powiązany z rozwojem wszystkich zmysłów i funkcji psychicznych. Słowo pozwala dziecku poznawać, rozumieć i opisywać świat. Aby dziecko mogło rozwijać swoje umiejętności językowe, powinno mieć stworzone warunki do prawidłowego ukształtowania wszystkich umiejętności warunkujących proces nabywania języka.
Ćwiczenia słuchu fonematycznego
Uwaga słuchowa warunkuje prawidłowy poziom odbioru informacji akustycznych. Koncentracja na dźwiękach płynących z otoczenia jest zależna także od poziomu uwagi pozostałych zmysłów. Słuch fonematyczny to zdolność precyzyjnego słyszenia i różnicowania dźwięków mowy. Słuch fonemowy umożliwia uczenia się znaczeń wyrazów zawierających głoski opozycyjne. Wtórną umiejętnością, nabywana w czasie nauki czytania i pisania, jest prawidłowa analiza i synteza głoskowa. Zaburzenia słuchu fonemowego mogą być przyczyną wad wymowy, niezakończonego i opóźnionego rozwoju mowy. Dziecko musi odróżnić poszczególne głoski, zwłaszcza głoski dźwięczne od ich bezdźwięcznych odpowiedników. Ma to znaczenie dla treści wypowiedzi np. mylenie wyrazów koza- kosa, domek- Tomek, kasa- kasza
Ćwiczenia słuchowe
W przedszkolu program wyraźnie rozgranicza rodzaje ćwiczeń słuchowych dla dzieci młodszych i starszych. Pierwsze rozpoznają dźwięki naturalne pochodzące z otoczenia, natomiast słuchowa analiza mowy pozostawiona jest dzieciom starszym. Zaleca się wprowadzanie do zajęć słuchowych efekty akustyczne wydawane przez instrumenty muzyczne, zegary, dzwony, itp. W ramach tych ćwiczeń rozpoznaje się melodię nuconą przez
nauczyciela, rozpoznawanie rytmu, liczby uderzeń, klaskanie w rytm. Ćwiczenia słuchowe dla dzieci starszych obejmują wydzielanie wyrazów w zdaniu, sylab w wyrazach, głosek. Stanowią one przygotowanie do nauki czytania i pisania.
Ćwiczenia rytmizujące
Ćwiczenia rytmizujące wskazane są przede wszystkim dla dzieci, których rozwój psychoruchowy nie przebiega prawidłowo. Dzieci te cechuje słabe poczucie rytmu. Znajduje to swoje odbicie w mowie dziecka, gdy mowa jest aktem ruchowym. Pracując zatem nad mową dziecka trzeba stosować ćwiczenia ogólne - doskonalące motorykę, by wspierać ten narząd w jego funkcji ruchowej.
Ćwiczenia oddechowe
Mówienie jest nierozłącznie związane z oddychaniem. Ćwiczenia te mają na celu pogłębienie oddechu, rozruszanie przepony, wydłużenie fazy wydechowej. Ćwiczenia oddechowe ułatwiają także koncentrację i pozwalają lepiej kierować uwagą dowolną. Dla funkcji mowy ważna jest umiejętność wdychania i wydychania powietrza przez usta, przez usta i nos oraz tylko przez nos. Dźwięki języka polskiego wymawiane są na wydechu.
Ćwiczenia usprawniające narządy artykulacyjne
Ćwiczenia te mają na celu wypracowanie zręcznych i celowych ruchów języka, warg i podniebienia miękkiego.
V. Ewaluacja
Ewaluacja przeprowadzona zostanie na podstawie:
➢ Bezpośredniej obserwacji dzieci
➢ Analizie ich wypowiedzi
➢ Rozmowy z dziećmi
➢ Rozmowy z rodzicami,
➢ Ankiety dla rodziców
Wyniki ewaluacji zostaną przedstawione Dyrektorowi, Radzie Pedagogicznej i Rodzicom dzieci z grupy IV po zakończeniu innowacji.
VI. Bibliografia
❖ Demel G. „Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola” Warszawa 1994
❖ Kaczmarek L. „12 przykazań logopedycznych”
❖ Mieszkowicz M. „Profilaktyka logopedyczna wobec dzieci przedszkolnych” (artykuł)
❖ Chmielewska E. „Zabawy logopedyczne i nie tylko” Kielce 1997
❖ Styczek I., Logopedia, Warszawa1978 PWN
- 313 widoków